Ülke ekonomilerinin makro yönden performansını incelemek için işsizlik oranı, fiyatlar genel düzeyi ve buna bağlı olarak enflasyon oranları ile ölçülmektedir. Enflasyon ise fiyatlar genel düzeyinin sürekli olarak artış göstermesinin sonucunda ülke parasının değer kaybetmesine denilmektedir. Bir ülke ekonomisinde oluşan enflasyon türleri, ülke harcamalarının üretim miktarının üstüne çıkması sonucunda oluşan talep enflasyonu ve ürünün fiyatına oranla maliyetlerin artış göstermesine bağlı olan maliyet enflasyonudur. Talep enflasyonunun oluşması birçok durumda ortaya çıkabilir.
Ülkenin ithal ettiği malların ihraç ettiği mallardan daha fazla olması doğrudan dış ticaret açığını meydana getirmektedir. Bu durum ülkenin ödemeleri gerçekleştirmesi için para basmasına sebep olmaktadır. Bu durum ise merkez bankasının tamamen döviz kurları ile eşdeğer para basması ve karşılıksız para basması ile sonuçlanır. Piyasaya karşılıksız para takviyesi yapıldığında paranın değeri otomatikman düşer. Bu duruma örnek vermek gerekirse; 10 TL’ye aldığınız malı belki 50 TL’ye almak zorunda kalabilirsiniz. Bunun sonucunda talep enflasyonu ile karşı karşıya kalınması adeta kaçınılmazdır.
Maliyet enflasyonuna gelindiğinde ise ülke içerisinde talep belirli bir düzeyde seyrederken talep miktarından daha fazla malı piyasaya sürme durumunda gerçekleşir. Bu durum ise makine, iş gücü ve yatırım malı açığını ortaya koyar. Malın üretiminde yapılan üretim harcamaları doğrudan malın fiyatını etkileyerek maliyet enflasyonunu ortaya koyar. Bu gibi durumlarda enflasyon oranlarının halka duyrulması gerektiği için ölçümler TÜFE ve ÜFE ile yapılmaktadır. Bu iki terim ile ilgili detaylı bilgiler almak için yazımızın devamını okumanızı öneriyoruz.
Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) ve Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE) Nedir?
TÜFE aracılığı ile yapılan ölçümler sadece hane halkını kapsamaktadır. Hane halkının tükettiği mal ve hizmetlerin ölçümü doğrudan TÜFE ile ölçülmektedir. Tüketici Fiyat Endeksi’nin kapsadığı ürünlerin içerisinde gıda ve alkolsüz içecekler, alkollü içecekler ve tütün, giyim ve ayakkabı, konut, su, elektrik, gaz ve diğer yakıtlar, mobilya, ev aletleri, sağlık hizmetleri, ulaştırma hizmetleri, haberleşme hizmetleri, eğlence ve kültür, eğitim, lokanta ve oteller gibi çeşitli mal ve hizmetler bulunur. Piyasada işlem gören birçok malın alım ve satım fiyatlarını incelemek pek mümkün olmadığı için bir ailenin en çok tükettiği mal ve hizmetler TÜFE’nin hesaplanmasında dikkate alınarak incelenir.
ÜFE’ye gelindiğinde ise belirli bir zaman aralığında üretimi yapılmış mal ve hizmetlerin üretici firmalar nezdinde oluşan fiyat artışlarının ölçümünde kullanılan terimdir. Üretici Fiyat Endeksi’nin kapsadığı ürünlerin içerisinde ise kömür ve linyit, ham petrol ve doğalgaz, metal cevherleri, gıda ürünleri, içecekler, tütün ürünleri, tekstil ürünleri, giyim ürünleri, kağıt ve kağıt ürünleri, kimyasallar, metalik olmayan diğer mineral ürünler, ana metaller, fabrikasyon metal ürünler, mobilya, diğer ulaşım araçları, elektrik, gaz üretim ve dağıtımı, basım hizmetleri, elektrikli teçhizat gibi mal ve hizmetler yer almaktadır. Hizmet sektöründe işlem yapan firmaların kullanıma sunduğu mallarda uygulanan fiyat değişimleri ÜFE’nin hesaplanmasında dikkate alınan en önemli kaynaklardan biridir.
TÜFE ve ÜFE Nasıl Hesaplanır?
Tüketici Fiyat Endeksi’nin hesaplama işlemi yapılırken ilk kriter olan ülke genelini temsil etmekte olan kitlenin yıl içerisinde mal ve hizmetlere harcadıkları para miktarlarının yanı sıra malın cinside dikkate alınmaktadır. Bununla birlikte her mal ayrı ayrı sınıflandırarak toplam harcamanın ne kadarlık bölümünü kapsadığı belirlenir. Eğer ayın 25’inden sonra fiyatlarda oluşabilecek değişimler gözlemleniyorsa bu fiyat artışı bir sonraki ayın içerisine dahil edilmektedir.
Üretici Fiyat Endeksi’nin hesaplama işlemi ise; daha kapsamlı sektörler olan tarım, maden, enerji gibi sektörleri kapsamaktadır. Bu sektörün içerisinde gerçekleşen fiyat değişimleri ÜFE’nin hesaplanmasındaki en önemli kriterlerden biridir. TÜFE, ÜFE’ye göre daha yüksek seviyelerde seyrediyorsa maliyet enflasyonunun gerçekleştiğini söylemek adeta kaçınılmazdır. Malın üretim esnasında gerçekleşen tüm harcamaların malın satım fiyatına yansıyarak malın tüketici ile buluştuğu fiyatları yükseltmektedir.
